De Schreeuw: icoon van de Noorse kunst

De Schreeuw is een van de meest iconische kunstwerken ter wereld en een symbool van de Noorse cultuur. Dit expressieve schilderij, gemaakt door de Noorse kunstenaar Edvard Munch, verbeeldt een figuur die schreeuwt in wanhoop, omringd door een turbulente, kleurrijke hemel. Het werk wordt vaak gezien als een uiting van existentiële angst en menselijk lijden, en het heeft een blijvende impact op de moderne kunst. In Noorwegen wordt De Schreeuw niet alleen gewaardeerd als een meesterwerk, maar ook als een reflectie van de nationale identiteit, geïnspireerd door de dramatische landschappen en de innerlijke worstelingen van de kunstenaar. Het schilderij bestaat in meerdere versies en trekt jaarlijks duizenden bezoekers naar musea in Oslo.

Edvard Munch werd geboren in 1863 in het Noorse dorp Løten, maar groeide op in Oslo, destijds bekend als Kristiania. Zijn vroege leven was getekend door tragedie: hij verloor zijn moeder en zus aan tuberculose, en zijn vader worstelde met depressies. Deze ervaringen vormden de basis voor Munchs kunst, die vaak thema's als dood, ziekte en eenzaamheid verkent. Munch studeerde aan de Koninklijke School voor Kunst en Design in Oslo en reisde later naar Parijs en Berlijn, waar hij invloeden opdeed van impressionisme en symbolisme. Terug in Noorwegen ontwikkelde hij zijn unieke stijl, die hij zelf 'de schreeuw van de natuur' noemde. De Schreeuw ontstond in de jaren 1890, tijdens een periode waarin Munch worstelde met persoonlijke demonen en de snelle modernisering van de samenleving.

De inspiratie voor De Schreeuw kwam tijdens een wandeling in Ekebergskogen, een bosrijk gebied aan de rand van Oslo met uitzicht op de fjord. Munch beschreef het moment in zijn dagboeken: hij liep met vrienden toen de zon onderging en de hemel bloedrood kleurde. Plotseling voelde hij een overweldigende angst, alsof de natuur zelf schreeuwde. Hij hoorde een 'oneindige schreeuw door de natuur' en schilderde dit als een figuur met een schedelachtig gezicht, de handen tegen de oren gedrukt, staand op een brug met een wervelende, oranje-rode lucht op de achtergrond. Deze scène is gebaseerd op een echt uitzicht vanuit Ekebergskogen, dat nog steeds bezocht kan worden door toeristen die de 'Munch-route' volgen. Het werk is niet alleen een portret van persoonlijke angst, maar ook een commentaar op de industriële revolutie en de vervreemding in de moderne wereld.

Er bestaan vier versies van De Schreeuw, gemaakt tussen 1893 en 1910. De eerste is een temperaschilderij op karton uit 1893, nu te zien in de Nasjonalmuseet in Oslo. Een tweede versie, eveneens in tempera, dateert uit 1893 en bevindt zich in het Munch Museum in Oslo. Munch maakte ook een pasteltekening in 1895 en een lithografie in 1895, die meerdere afdrukken mogelijk maakte. Elke versie varieert licht in kleur en intensiteit, maar ze delen allemaal de centrale figuur en de dramatische compositie. Munch experimenteerde met technieken om emotie over te brengen, zoals het gebruik van felle kleuren en golvende lijnen, die doen denken aan de Noorse fjorden en noorderlicht. Interessant is dat de figuur geen specifiek geslacht heeft, wat het universeel herkenbaar maakt.

De geschiedenis van De Schreeuw is doorspekt met drama, waaronder meerdere diefstallen. In 1994 werd de versie uit de Nasjonalmuseet gestolen tijdens de openingsdag van de Olympische Winterspelen in Lillehammer. Dieven klommen met een ladder het museum in en lieten een briefje achter met de tekst 'Bedankt voor de slechte beveiliging'. Het schilderij werd later teruggevonden. In 2004 sloegen gewapende overvallers toe in het Munch Museum en namen De Schreeuw mee samen met een ander werk, Madonna. Na een intensieve jacht werden beide schilderijen in 2006 teruggevonden, hoewel beschadigd door vocht en krassen. Deze incidenten onderstrepen de immense waarde van het werk – een versie werd in 2012 geveild voor bijna 120 miljoen dollar, een record voor een veiling. In Noorwegen leidde dit tot verbeterde beveiliging in musea en een nationaal debat over cultureel erfgoed.

In Noorwegen symboliseert De Schreeuw de diepe verbinding tussen kunst en natuur. Het werk is geïnspireerd op de ruige Noorse landschappen, met hun fjorden, bossen en dramatische luchten, die Munch zag als een spiegel van de menselijke ziel. Het past in de bredere Noorse kunsttraditie, die vaak existentialisme en melancholie verkent, zoals bij schrijvers als Henrik Ibsen of Knut Hamsun. Wereldwijd is De Schreeuw een cultureel icoon, geparodieerd in films, cartoons en reclames, van The Simpsons tot horrorfilms. Het heeft invloed gehad op kunstenaars als Andy Warhol en Francis Bacon. Voor bezoekers aan Noorwegen is een bezoek aan het Munch Museum of de Nasjonalmuseet een must, waar tentoonstellingen niet alleen De Schreeuw tonen, maar ook Munchs andere werken, zoals De Zieke Kind en Vampier.

Vandaag de dag blijft De Schreeuw relevant in discussies over mentale gezondheid en klimaatangst. Munchs uitbeelding van innerlijke turmoil resoneert met hedendaagse thema's, en in Noorwegen wordt het gebruikt in educatieve programma's om jongeren te leren over emotionele expressie. Het werk is ook een toeristische trekpleister: in Ekebergskogen staat een sculptuur die de schreeuwende figuur nabootst, en er zijn wandelroutes die Munchs voetsporen volgen. Door De Schreeuw te ervaren, krijgen bezoekers inzicht in de Noorse ziel – een mix van schoonheid, pijn en veerkracht. Of je nu een kunstliefhebber bent of gewoon nieuwsgierig, dit meesterwerk biedt een venster op de complexe geschiedenis en cultuur van Noorwegen.