Kim Friele: Pionier in de strijd voor LGBT-rechten in Noorwegen

Kim Friele, geboren als Karen-Christine Wilhelmina Friele op 27 mei 1935 in Bergen, was een van de meest invloedrijke figuren in de Noorse geschiedenis van de emancipatie van lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender personen. Ze groeide op in een tijd waarin homoseksualiteit in Noorwegen nog strafbaar was en sociaal taboe, maar ontwikkelde zich tot een onverschrokken activiste die de weg baande voor gelijke rechten. Haar werk heeft niet alleen de wetgeving veranderd, maar ook de publieke opinie in het land gevormd. Friele overleed op 21 november 2021 in Geilo, na een leven gewijd aan activisme, schrijven en onderwijs. Deze pagina duikt diep in haar leven, bijdragen en blijvende impact, en plaatst haar in de bredere Noorse samenleving van de twintigste en eenentwintigste eeuw.

Vroege leven en persoonlijke achtergrond

Kim Friele kwam ter wereld in een middenklassegezin in Bergen, een stad bekend om haar maritieme geschiedenis en culturele erfgoed. Haar vader was een scheepskapitein, wat betekende dat het gezin vaak verhuisde, inclusief periodes in het buitenland. Deze vroege ervaringen met reizen en verschillende culturen vormden mogelijk haar open blik op de wereld. Friele studeerde talen en werkte initially als secretaresse en vertaalster, onder meer bij de Noorse ambassade in Londen. Het was in deze jaren dat ze haar eigen seksuele identiteit begon te verkennen, in een samenleving waar homoseksualiteit nog werd gezien als een ziekte of misdaad.

In de jaren vijftig en zestig was Noorwegen een conservatief land, beïnvloed door de Lutherse kerk en strenge sociale normen. Homoseksualiteit viel onder paragraaf 213 van de strafwet, die mannelijke homoseksuele handelingen strafbaar stelde sinds 1902. Vrouwen werden niet expliciet genoemd, maar lesbiennes ondervonden evengoed discriminatie en marginalisatie. Friele's persoonlijke strijd begon toen ze zich realiseerde dat ze lesbisch was. Ze voelde zich geïsoleerd en zocht naar gelijkgestemden, wat leidde tot haar betrokkenheid bij de eerste homorechtenorganisaties in het land. Haar moed om openlijk uit de kast te komen in 1963 maakte haar een van de eerste publieke figuren in Noorwegen die dit deed, op een moment dat dit nog gevaarlijk en stigmatiserend was.

Betrokkenheid bij de homorechtenbeweging

Friele's activisme nam een vlucht toen ze zich aansloot bij Det Norske Forbundet av 1948, een organisatie opgericht in 1950 om de rechten van homoseksuelen te bevorderen. Deze groep, later bekend als FRI (Forbundet for seksuell reform og identitet), was aanvankelijk een geheime vereniging vanwege de wettelijke en sociale risico's. Friele werd in 1966 secretaris-generaal en bleef dat tot 1971. Onder haar leiding groeide de organisatie uit tot een krachtige stem in het publieke debat. Ze organiseerde bijeenkomsten, schreef artikelen en lobbyde bij politici om de decriminalisering van homoseksualiteit te bewerkstelligen.

Een van haar meest significante bijdragen was de strijd tegen paragraaf 213. Friele werkte samen met artsen, juristen en andere activisten om te pleiten voor hervorming. Haar inspanningen culmineerden in 1972, toen de Noorse regering de paragraaf schrapte, waarmee homoseksualiteit niet langer strafbaar was. Dit was een mijlpaal, niet alleen voor Noorwegen, maar ook internationaal, aangezien het land een van de eerste in Europa was die dit deed. Friele gebruikte haar platform om mythen over homoseksualiteit te ontkrachten, vaak door persoonlijke verhalen te delen in interviews en lezingen. Ze benadrukte dat homoseksualiteit geen keuze of ziekte was, maar een natuurlijk aspect van menselijke diversiteit.

Naast wetgevende veranderingen richtte Friele zich op sociale acceptatie. Ze schreef boeken zoals "De usynlige" (De onzichtbaren) in 1975, waarin ze de ervaringen van lesbiennes en homoseksuelen documenteerde. Haar werk hielp bij het opbouwen van een netwerk van steun en solidariteit, en ze was betrokken bij de oprichting van hulplijnen en adviescentra voor LGBT-personen. In de jaren tachtig en negentig zette ze zich in voor de invoering van partnerschapsrechten. Noorwegen werd in 1993 het eerste land ter wereld met een wet voor geregistreerd partnerschap voor paren van hetzelfde geslacht, een direct resultaat van decennia lobbywerk door figuren als Friele.

Persoonlijk leven en relatie met Wenche Lowzow

Friele's persoonlijke leven was nauw verweven met haar activisme. In 1970 ontmoette ze Wenche Lowzow, een politica van de conservatieve partij Høyre en lid van het Noorse parlement. Hun relatie was baanbrekend: Lowzow was de eerste openlijk homoseksuele parlementariër in Noorwegen. Samen vormden ze een machtig duo in de strijd voor gelijkheid. In 1993 maakten ze gebruik van de nieuwe partnerschapsweg en registreerden hun relatie, wat veel media-aandacht trok en bijdroeg aan de normalisering van homorelaties.

Hun leven samen was niet zonder uitdagingen. Lowzow overleed in 2016, en Friele sprak vaak over de emotionele tol van discriminatie, inclusief doodsbedreigingen en sociale uitsluiting die ze beiden ervoeren. Ondanks dit bleven ze actief in de publieke sfeer. Friele's memoirs en interviews bieden fascinerende inzichten in hun gedeelde leven, van reizen door Noorwegen tot deelname aan pride-evenementen in Oslo. Deze persoonlijke verhalen maken haar werk menselijk en relatable, en tonen hoe individuele ervaringen de bredere beweging vormden.

Erkenning en latere jaren

Kim Friele ontving talloze onderscheidingen voor haar werk. In 2000 kreeg ze de Fritt Ord-prijs, een prestigieuze Noorse onderscheiding voor vrijheid van meningsuiting. Ze werd ook benoemd tot ridder in de Orde van Sint-Olav, een van de hoogste eerbewijzen in Noorwegen. In haar latere jaren bleef ze een stem in het debat, commentaar gevend op hedendaagse kwesties zoals transgenderrechten en de strijd tegen homofobie in conservatieve gemeenschappen. Friele woonde in Geilo, een bergdorp bekend om zijn skigebieden, waar ze genoot van de natuur en reflecteerde op haar leven.

Haar invloed reikt verder dan Noorwegen. Ze inspireerde activisten in Scandinavië en daarbuiten, en haar methoden van open dialoog en educatie worden nog steeds gebruikt in LGBT-rechtenbewegingen wereldwijd. In 2021, het jaar van haar overlijden, eerde de Noorse regering haar met een staatsbegrafenis, een zeldzame eer die haar status als nationale held onderstreept.

Erfenis en impact op de Noorse samenleving

De erfenis van Kim Friele is diep verankerd in de Noorse identiteit als een progressief en inclusief land. Dankzij haar werk is Noorwegen nu een van de meest LGBT-vriendelijke naties ter wereld, met volledige huwelijksgelijkheid sinds 2009 en sterke anti-discriminatiewetten. Haar inspanningen hebben bijgedragen aan een cultuur van tolerantie, zichtbaar in evenementen zoals de Oslo Pride, die jaarlijks tienduizenden deelnemers trekt.

Toch herinneren Friele's verhalen ons aan de kwetsbaarheid van verworven rechten. Ze waarschuwde vaak voor opkomend conservatisme en de noodzaak van voortdurend activisme. Voor jongere generaties dient ze als rolmodel, bewijs dat één persoon verandering kan brengen. Musea en archieven in Noorwegen, zoals het Nationaal Museum in Oslo, bewaren haar documenten en artefacten, waardoor haar verhaal toegankelijk blijft voor toekomstige onderzoekers en bezoekers.

Kim Friele's leven illustreert de transformatie van Noorwegen van een conservatieve samenleving naar een baken van gelijkheid. Haar moed, intellect en doorzettingsvermogen maken haar een onmisbaar figuur in de Noorse geschiedenis, en haar werk blijft inspireren in een wereld waar gelijkheid nog niet overal gegarandeerd is.