May-Britt Moser: een pionier in de neurowetenschap

May-Britt Moser is een van de meest vooraanstaande wetenschappers uit Noorwegen, bekend om haar baanbrekende onderzoek naar de werking van de hersenen. Geboren op 4 januari 1963 in Fosnavåg, een klein dorpje aan de westkust van Noorwegen, groeide ze op in een omgeving waar nieuwsgierigheid en doorzettingsvermogen werden gestimuleerd. Samen met haar echtgenoot Edvard Moser vormt ze een dynamisch duo in de neurowetenschap, en hun werk heeft internationale erkenning gekregen. Hoewel de opdracht verwijst naar 'May en Britt', is May-Britt de volledige naam van deze onderzoekster, waarbij 'Britt' een deel van haar voornaam is. Hun bijdragen hebben Noorwegen op de kaart gezet als een land met toonaangevend wetenschappelijk talent, vooral in Trondheim, waar ze al decennia werkzaam zijn.

Vroege leven en opleiding

May-Britt Moser kwam uit een bescheiden achtergrond. Haar vader was visser en haar moeder werkte in een visfabriek, wat haar een sterke werkethiek bijbracht. Als kind was ze al gefascineerd door de natuur en biologie, en ze bracht veel tijd door in de ruige Noorse kustlandschappen. Ze studeerde psychologie aan de Universiteit van Oslo, waar ze in 1985 haar bachelor behaalde. Daar ontmoette ze Edvard Moser, met wie ze in 1988 trouwde. Samen besloten ze zich te verdiepen in de neurowetenschap, een veld dat destijds nog in de kinderschoenen stond in Noorwegen. Ze promoveerden beiden in 1995 aan dezelfde universiteit, met dissertaties over het gedrag van ratten en de rol van de hippocampus in ruimtelijke navigatie. Deze vroege onderzoeken legden de basis voor hun latere doorbraken en toonden aan hoe Noorse wetenschappers, ondanks beperkte middelen, konden excelleren door innovatief denken.

Na hun promotie verhuisden May-Britt en Edvard naar het buitenland voor postdoctorale ervaring. Ze werkten in Edinburgh bij Richard Morris, een expert in leerprocessen, en later in Londen bij John O'Keefe, die later hun mede-Nobelprijswinnaar zou worden. Deze internationale exposure was cruciaal; het stelde hen in staat geavanceerde technieken te leren, zoals het implanteren van elektroden in dierlijke hersenen om neuronale activiteit te meten. Terug in Noorwegen vestigden ze zich in 1996 aan de Noorse Universiteit voor Wetenschap en Technologie (NTNU) in Trondheim. Hier richtten ze het Centrum voor de Biologie van het Geheugen op, dat uitgroeide tot een wereldwijd gerespecteerd instituut. Trondheim, met zijn levendige academische gemeenschap en nabijheid tot de fjorden, bleek een ideale plek voor hun onderzoek, waar ze de rust van de Noorse natuur combineerden met cutting-edge laboratoria.

Baanbrekend onderzoek naar hersencellen

Het werk van May-Britt Moser richt zich op hoe de hersenen ruimtelijke informatie verwerken, een fundamenteel aspect van navigatie en geheugen. In 2005 ontdekten zij en Edvard 'grid cells' in de entorhinale cortex van de hersenen. Deze cellen vormen een soort intern coördinatensysteem, vergelijkbaar met een GPS, dat dieren helpt om hun positie in de ruimte te bepalen. Stel je voor dat je door een Noors bos loopt: je hersenen gebruiken grid cells om een mentaal raster te creëren, zodat je niet verdwaalt. Dit was een revolutionaire vondst, omdat het uitlegde hoe complexe cognitieve processen ontstaan uit eenvoudige neuronale patronen.

Hun experimenten waren vaak gebaseerd op ratten die door labyrinten renden, terwijl elektroden de hersenactiviteit registreerden. May-Britt was bijzonder geïnteresseerd in de interactie tussen grid cells en 'place cells', die eerder door O'Keefe waren ontdekt. Samen vormen deze cellen de basis van ons ruimtelijk geheugen. Interessant is dat hun onderzoek ook implicaties heeft voor ziekten zoals Alzheimer, waarbij navigatieproblemen een vroeg symptoom zijn. In Noorwegen, waar de bevolking vergrijst en Alzheimer een groeiend probleem is, heeft dit werk directe relevantie. May-Britt heeft benadrukt hoe de Noorse welzijnsstaat, met haar nadruk op gezondheidszorg en onderwijs, haar onderzoek mogelijk maakte door subsidies en infrastructuur te bieden.

De Nobelprijs en internationale erkenning

In 2014 ontvingen May-Britt Moser, Edvard Moser en John O'Keefe de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde voor hun ontdekkingen over het positioneringssysteem in de hersenen. Dit was een mijlpaal voor Noorwegen: het was de eerste Nobelprijs in de geneeskunde voor Noorse wetenschappers sinds 1903. May-Britt was de dertiende vrouw die deze prijs won, wat haar tot een rolmodel maakte voor vrouwen in de wetenschap. Tijdens de uitreiking in Stockholm droeg ze een jurk geïnspireerd op Noorse folkloristische patronen, een knipoog naar haar roots. De prijs bracht niet alleen roem, maar ook fondsen: ze richtten het Kavli Instituut voor Systeemneurowetenschap op aan de NTNU, dat nu meer dan 100 onderzoekers telt.

De impact op Noorwegen was enorm. Trondheim werd een hub voor neurowetenschap, met internationale conferenties en samenwerkingen. May-Britt heeft zich ingezet voor wetenschapscommunicatie, bijvoorbeeld door lezingen te geven in Noorse scholen en festivals zoals het Starmus Festival in Trondheim. Ze benadrukt vaak hoe de Noorse egalitaire samenleving, met gelijke kansen voor mannen en vrouwen, haar carrière mogelijk maakte – ondanks dat ze moeder is van twee dochters. In interviews vertelt ze anekdotes over het balanceren van familie en werk, zoals experimenten uitvoeren terwijl de kinderen sliepen.

Invloed op Noorwegen en de wereld

May-Britt Mosers werk heeft Noorwegen gepositioneerd als een leider in biomedisch onderzoek. De NTNU, gelegen in een stad met een rijke geschiedenis van innovatie – denk aan de nabijgelegen Trondheim fjord en zijn maritieme erfgoed – profiteert van haar aanwezigheid. Haar ontdekkingen hebben toepassingen in robotica, kunstmatige intelligentie en zelfs ruimtevaart, waar navigatie cruciaal is. In Noorwegen, met zijn uitgestrekte wildernis en focus op outdoor activiteiten, resoneert haar onderzoek met het dagelijks leven: van wandelen in de bergen tot navigeren in de poolnacht.

Buiten de wetenschap is May-Britt een voorvechter van diversiteit. Ze heeft kritiek geuit op genderongelijkheid in de academie en pleit voor meer steun aan jonge onderzoekers. In 2018 scheidde ze van Edvard, maar ze blijven professioneel samenwerken, wat hun toewijding toont. Vandaag de dag leidt ze haar eigen lab en inspireert ze een nieuwe generatie Noorse wetenschappers. Haar verhaal illustreert hoe individuen uit kleine plaatsen grootse bijdragen kunnen leveren, versterkt door de Noorse waarden van samenwerking en innovatie.

Toekomstperspectieven en erfenis

De erfenis van May-Britt Moser reikt verder dan haar ontdekkingen. Ze werkt nu aan het ontrafelen van hoe grid cells emoties en tijd verwerken, wat nieuwe inzichten kan geven in mentale gezondheid. In een land als Noorwegen, met hoge levenskwaliteit en focus op welzijn, draagt haar onderzoek bij aan een beter begrip van de menselijke geest. Voor bezoekers aan Noorwegen is een bezoek aan de NTNU in Trondheim een aanrader: daar kun je tentoonstellingen zien over haar werk, vaak met interactieve displays die de hersenen tot leven brengen. May-Britt Moser belichaamt de Noorse geest van verkenning, van de Vikingen tot de moderne wetenschap, en haar verhaal blijft inspireren.